<<<<              

หลักสูตร เรียนพระอภิธรรมทางอินเตอร์เนต

         ๒. อาสันนกรรม (กรรมที่ทำในเวลาใกล้ตาย)

          อาสันนกรรม คือ กรรมที่ได้กระทำในเวลาใกล้จะตาย หรือการระลึกถึงกรรมที่ทำนั้นในเวลาใกล้จะตาย ซึ่งมีทั้งกรรมที่เป็นส่วนดีและกรรมที่เป็นส่วนไม่ดี เช่น บุญหรือบาป ที่เคยกระทำผ่านมาเป็นเวลาช้านาน จนกระทั่งลืมไปมิได้สนใจที่จะระลึกนึกถึง แต่เมื่อถึงตอนใกล้จะตายแล้วหวนระลึกถึงบุญหรือบาปนั้นขึ้นมาได้ว่าเคยกระทำมาแล้ว ถ้าระลึกถึงบาป เมื่อสิ้นชีวิตลง จะนำเกิดในอบายภูมิ ๔ ถ้าระลึกถึงบุญ เช่น เคยทอดกฐิน สร้างศาลา ศึกษาพระอภิธรรม เมื่อสิ้นชีวิตลง จะนำเกิดในสุคติภูมิ เป็นมนุษย์ หรือเทวดา และถ้าไม่เคยฆ่าสัตว์ตัดชีวิต จะทำให้ไปเกิดเป็นคนที่มีสุขภาพร่างกายแข็งแรง ไม่มีโรคภัยเบียดเบียน ถ้าเคยทำทานไว้มาก จะทำให้ไปเกิดเป็นคนมีฐานะร่ำรวย ถ้าได้เคยศึกษาธรรมปฏิบัติธรรม จะทำให้ไปเกิดเป็นคนมีปัญญา มีความสงบสุข 

        ๓. อาจิณณกรรม (กรรมที่ทำไว้เสมอ ๆ)

      ๔. กตัฏตากรรม (กรรมเล็ก ๆ น้อย ๆ)

กฏัตตากรรม คือ กรรมที่กระทำเล็ก ๆ น้อย ๆ ที่ไม่ได้ถึงขั้นเป็นครุกรรม อสันนกรรม หรืออาจิณณกรรม โดยที่ผู้กระทำไม่ได้ตั้งใจจะทำอย่างเต็มที่ กฏัตตากรรม มี ๒ อย่าง คือ

๔.๑ กุศลกรรมและอกุศลกรรมที่ทำไว้ในภพก่อน ๆ อันได้แก่ อปราปริยเวทนียกรรม ที่มีกำลังเล็กน้อยแต่ก็ติดตามมาที่จะส่งผล

๔.๒ กุศลกรรมและอกุศลกรรมที่กระทำในชาตินี้ แต่ยังไม่ถึงขั้นเป็น ครุกรรม อสันนกรรม หรืออาจิณกรรม โดยที่ผู้กระทำไม่ได้ตั้งใจจะกระทำอย่างเต็มที่ คือ บกพร่องด้วยเจตนาในกาลทั้ง ๓

สำหรับ การนำเกิดในภพใหม่ชาติใหม่นั้น จะนำเกิดตามลำดับขั้น คือ ครุกรรม อาสันนกรรม อาจิณณกรรม ถ้ากรรมทั้ง ๓ นี้ ไม่มีกำลังพอ กฏัตตากรรม จะนำเกิด อุปมา เหมือนโคแก่ที่อยู่ปากคอก สามารถออกจากคอกได้ก่อนโคหนุ่มที่มีกำลังวังชา

ในสมัยพุทธกาล มีพระภิกษุหมู่หนึ่งประสงค์จะเดินทางไปนมัสการต้นพระศรีมหาโพธิ์ อันเป็นสถานที่ตรัสรู้ของพระองค์ หลงทางเดินวนเวียนอยู่ในป่าเป็นเวลา ๗ วัน พลันเห็นร่างใหญ่โตคล้ายมนุษย์ ซึ่งมีรูปร่างแปลกพิกลไม่เหมือนคนในบ้านในเมืองธรรมดา กำลังเทียมโคใหญ่ ๔ ตัวเข้าที่ไถเหล็ก แล้วไถนาอยู่คนเดียวในทุ่งกลางป่า พระภิกษุเหล่านั้นจึงเข้าไปถามทางออกจากป่า ได้รับคำตอบว่า “ท่านหลงทางเพียง ๗ วัน มิสู้เท่าไร ส่วนข้าพเจ้าสิหลงทางอยู่ ณ ที่นี้ ไถอยู่อย่างนี้ทั้งกลางวันและกลางคืนเป็นเวลานานนับได้ ๑ พุทธันดรแล้ว ได้รับความลำบากมากกว่าพระคุณเจ้าทั้งหลายเป็นไหน ๆ”

ข้าพเจ้าทำบาปทำกรรมเพียงเล็กน้อยเท่านั้น ในสมัยพระกัสสปพุทธเจ้า ข้าพเจ้าเป็นชาวนา ได้กระทำบาปทางวาจาเพียงเล็กน้อยเท่านั้น ในขณะที่ประชาชนทั้งหลายพากันไปทำบุญและสักการะบูชาองค์สมเด็จพระกัสสปพุทธเจ้า เขามาชักชวนข้าพเจ้าให้ไปร่วมทำบุญด้วย แต่ข้าพเจ้าเห็นว่า การไปทำบุญแก่สมเด็จพระกัสสปพุทธเจ้านั้น เป็นการเสียประโยชน์ เสียเวลาทำมาหากิน สู้ไปไถนาไม่ได้ จึงได้ตอบคนเหล่านี้ไปว่า ไม่ไปเพราะเสียเวลาไถนา พากเขาก็บอกว่า การไปทำบุญแก่สมเด็จพระกัสสปพุทธเจ้า ดีกว่าการไถนาเป็นไหน ๆ ข้าพเจ้าจึงได้ตอบไปว่า :-

“ท่านทั้งหลายอย่ามาสาธยายให้หนวกหูเราเลย เอาละ เป็นอันว่าพระกัสสปวิเศษจริง แต่เราก็ได้ตั้งใจไว้แล้วว่า ถ้าพระกัสสปไม่สามารถไถนาให้เราได้ เราก็จะไม่ไปทำบุญ ไม่ทำสักการะบูชา หากว่าพระกัสสปพุทธเจ้า สามารถมาจับคันไถ แล้วไถนาได้อย่างเราเมื่อไรนั่นแหละ เราจึงจะไปทำบุญ และทำสักการะบูชา”

ด้วยเหตุนี้กรรมจึงบันดาลให้ข้าพเจ้ามาเกิดเป็นเปรตอยู่ที่นี้ อดข้าว อดน้ำ ไม่ได้นั่ง ไม่ได้นอน ต้องไถนาอยู่ตลอดวันยังค่ำคืนยังรุ่ง ไม่มีเวลาได้พักผ่อนเลยตั้งแต่วันตายจากมนุษย์เป็นต้นมา บัดนี้เป็นเวลาหนึ่งพุทธันดรแล้ว ไม่ทราบว่าเมื่อไรจักสิ้นกรรมสักที           จากคำให้การของเปรตผู้ทุจริตทางวาจานี้ จะเห็นว่าการทำกรรมเพียงเล็ก ๆ น้อย ๆ แต่ผลของบาปทุจริตทางวาจา ที่ได้กล่าวจ้วงจาบพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ผู้มีคุณอันประเสริฐนั้น ได้รับโทษอย่างหนักถึงปานนี้

สมัยหนึ่ง ขณะสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้แสดงธรรมอยู่ท่ามกลางบริษัททั้งหลายนั้น ได้มีนายโคบาลผู้หนึ่งเกิดความศรัทธาอย่างยิ่งที่จะฟังธรรม จึงค่อย ๆ ขึ้นไปยืนอยู่บนแผ่นไม้ โดยที่มิทันเห็นกบเพราะมัวแต่จ้องมองแต่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เมื่อเขาขึ้นไปเหยียบบนแผ่นไม้ มิรู้ว่าใต้แผ่นไม้นั้นมีกบตัวน้อย ๆ หลับตาฟังพระสัทธรรมเทศนาอยู่ แผ่นไม้จึงได้ทับลงบนร่างกบตัวน้อยที่น่าสงสารนั้นถึงแก่ความตายในที่นั้นเอง แล้วกบก็ได้เกิดเป็นเทวบุตรในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ แล้วลงมาเฝ้าพระพุทธเจ้าในทันที มาฟังคำให้การของกบน้อยดูว่าเป็นอย่างไร ?

เทพบุตรอดีตกบตัวน้อย ได้กราบทูลสมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า “ข้าแต่พระองค์ผู้ทรงพระคุณอันประเสริฐ ข้าพเจ้านี้มีนามว่ามัณฑุกเทพบุตร ชาติก่อนอาภัพกำเนิดเป็นสัตว์เดรัจฉาน เป็นกบอาศัยอยู่ในห้วงน้ำนทีที่สระโบกขรณีใกล้กับวิหารแห่งนี้ ได้สดับพระสุรเสียงของพระองค์ทรงแสดงพระสัทธรรมเทศนาแล้วมีจิตผ่องแผ้วยินดี ถือเอานิมิตในพระสุรเสียงนั้น มีนายโคบาลมาแต่ไหนไม่ทราบได้ขึ้นไปยืนบนแผ่นไม้ และแผ่นไม้นี้ทับร่างกายของข้าพเจ้าบี้แบนไม่มีชิ้นดี ข้าพเจ้าทำกาลกิริยาตายไปบังเกิดในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์แล้วรีบมา ณ ที่นี้ ด้วยความปรารถนาจักมาถวายนมัสการแทบเบื้องยุคลบาทแห่งพระองค์ผู้ทรงพระคุณอันประเสริฐ และปรารถนาจักกราบทูลให้ทราบว่า

“อานุภาพแห่งรัศมีอันซ่านออกจากกายทิพย์ของข้าพระบาทก็ดี อิทธิฤทธิ์อันเป็นทิพย์ก็ดี บริวารยศอันเป็นทิพย์ก็ดี ซึ่งบังเกิดมีแต่ข้าพระบาททั้งหมดนี้ เนื่องมาแต่ว่าได้สดับตรับฟัง พระธรรมเทศนาของพระองค์ชั่วเวลาเพียงครู่เดียวเท่านั้น หากว่าสัตว์ทั้งหลายเหล่าใด ได้มีโอกาสสดับตรับฟังพระสัทธรรมเทศนา แห่งพระองค์สิ้นกาลนานแล้ว สัตว์ทั้งหลายเหล่านั้น คงจักได้อานิสงส์พิเศษ ได้ทิพยสมบัติอันมากมาย ตลอดจนถึงได้บรรลุโลกุตตรสมบัติ คือ มรรคผลนิพพานอันประเสริฐ อย่างเที่ยงแท้โดยไม่ต้องสงสัย คงจะเป็นอย่างนั้นแน่นอน พระเจ้าข้า”

จากคำสารภาพของกบ จะเห็นว่าเขาเพียงสร้างกุศลกรรมเพียงเล็กน้อยเท่านั้น แต่เป็นการสร้างกุศลกรรมกับผู้ทรงคุณอันประเสริฐจึงได้รับอนิสงส์เพียงนี้ ขอท่านทั้งหลายจงอย่าประมาท รีบสร้างกุศลกันต่อไปเถิด แม้เพียงเล็กน้อยก็ตาม

         ๒. อุปปัชชเวทนียกรรม (กรรมที่ให้ผลในชาติหน้า)

อุปปัชชเวทนียกรรม เป็นกรรมที่ส่งผลให้ได้รับในชาติหน้า (ชาติที่ ๒) หลังจากที่ได้สิ้นชีวิตลงแล้ว ซึ่งเป็นความตั้งใจ (เจตนา) ที่เกิดขึ้นอย่างแรงกล้าใน ชวนจิตดวงที่ ๗ ส่งผลนำเกิด (ปฏิสนธิกาล) ในภูมิต่าง ๆ และติดตามสนองผลตลอดชีวิต (ปวัตติกาล)

นิยตมิจฉาทิฏฐิ และปัญจานันตริยกรรม ดังได้กล่าวมาแล้ว ชื่อว่า เป็นอุปปัชชเวทนียกรรม ถ้าไม่มีโอกาสส่งผลในชาติหน้าก็จะกลายเป็นอโหสิกรรมไป (หมดอำนาจส่งผล)

เพื่อให้ได้เข้าใจถึงชวนจิตดวงที่ ๑-๗ จะได้นำเอาวิถีจิตมาอธิบายพอสังเขป การที่กรรมจะสำเร็จเป็นทิฏฐธรรมเวทนียกรรม อุปปัชชเวทนียกรรม หรือ อปราปริยเวทนียกรรม จำเป็นต้องทราบเรื่องถึงวิถีจิตก่อน เพราะการจะเกิดเป็นกรรมคือ เป็นกุศลกรรม อกุศลกรรม เป็นบุญเป็นบาปขึ้นมาได้นั้น ต้องเป็นไปตามลำดับแห่งวิถีจิต ซึ่งมีหลากหลายและค่อนข้างยากในการจะอธิบายเป็นลายลักษณ์อักษรอย่างเดียว โดยไม่มีการฟัง ไม่มีภาพประกอบ หรือซักถาม อย่างไรก็ตามก็จะแสดงให้เห็นเพียงวิถีจิตทางปัญจทวารวิถี คือ วิถีจิตที่เกิดขึ้นในขณะที่ตาเห็นรูป เป็นต้นเท่านั้น

หมายเหตุ เรื่องวิถีจิต เป็นเรื่องค่อนข้างยาก มีรายละเอียดมาก ถ้าจะให้เข้าใจอย่างแจ่มแจ้ง ควรมาฟังการบรรยายในห้องเรียน ขอเชิญมาฟังในวันเสาร์ที่อาคารสำนักงานมูลนิธิเผยแผ่พระสัทธรรม เลขที่ 5/108 ซอยอุดมทรัพย์ แขวงอรุณอมรินทร์ เขตบางกอกน้อย กรุงเทพมหานคร (ใกล้กับห้างเซ็นทรัลปิ่นเกล้า)

อธิบายวิถีจิต ที่สัมพันธ์กับชวนจิตดวงที่ ๑ - ๗

ธรรมชาติของจิตนั้น เป็นสภาพที่รู้อารมณ์อยู่เสมอ ไม่ว่างเว้นแม้ยามหลับ สภาพของจิตนั้นไม่เที่ยงเกิดดับเปลี่ยนไปเป็นนิตย์ ด้วยเหตุที่จิตมีการเกิดดับเป็นนิตย์นี้เอง จึงนับเป็นขณะได้ ๓ ขณะ คือ อุปปาทขณะ (ขณะที่จิตเกิดขึ้น) ฐีติขณะ (ขณะที่จิตตั้งอยู่) และ ภังคขณะ (ขณะที่จิตดับไป)

แมงมุม เป็นสัตว์ที่หากินแบบเสือนอนกิน คือ มักเที่ยวขึงใยของมันไว้ตามสถานที่ซึ่งสัตว์ตัวเล็ก ๆ จะบินผ่าน เมื่อแมลงตัวใดบินผ่านมาติดกับใยของมัน มันก็จะคลานไปจับเอามากินเป็นอาหารเสีย

จิตของคนเราก็เหมือนกัน คอยจ้องอยู่ตลอดวันตลอดคืนเพื่อเสพอารมณ์ พยายามหาอารมณ์ต่าง ๆ จากทาง ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ถ้าหากได้อารมณ์ที่ดีมาก็พอใจ แต่ถ้าหากได้อารมณ์ที่ไม่ดีก็ย่อมไม่พอใจเป็นธรรมดา มาทำความเข้าใจเกี่ยวกับการทำงานของจิตที่เรียกว่าวิถีจิตดูบ้าง จะได้เข้าใจการเสพอารมณ์ของชวนจิตได้ดีขึ้น

อตีตภวังค์แมงมุมเสือนอนกินเกาะอยู่กลางใยนอนนิ่งอยู่ เพื่อจะคอยจ้องจับสัตว์โง่ที่บินมาติดใยกินเป็นอาหาร เมื่อมีสัตว์คือแมลงเล็ก ๆ บินมากระทบกับใยของมัน ทันทีที่แมลงเล็กนั้นบินมากระทบเข้ากับใย แมงมุมมันก็เกิดความรู้สึกว่ามีสัตว์ที่จะเป็นอาหารมากระทบ เหมือนในการรับอารมณ์ของจิต ขณะที่มี อารมณ์ใหม่ มากระทบกับอดีตภวังค์นั้น อตีตภวังค์ยังรับอารมณ์เก่าอยู่ คือ กรรมอารมณ์ กรรมนิมิตอารมณ์ หรือ คตินิมิตอารมณ์ ทั้งสามอย่างใดอย่างหนึ่ง

ภวังคจลนะ เมื่ออารมณ์ใหม่มากระทบภวังคจิตดวงแรก (อตีตภวังค์) ภวังค์ดวงที่ ๒ คือ ภวังคจลนะ เกิดขึ้นรับอารมณ์ต่อ ซึ่งภวังคจลนะนี้จะไหว เปรียบเหมือนกับการไหวของใยแมงมุมเมื่อมีแมลงมากระทบ ทำให้แมงมุมรู้สึกไหวตัวมากขึ้น

ภวังคุปัจเฉทะ เป็น ภวังคจิตดวงที่ ๓ ที่เกิดขึ้นรับอารมณ์ต่อจาก ภวังคจลนะ ทำหน้าที่ตัดขาดอารมณ์เก่า เพื่อรับกับอารมณ์ใหม่ เปรียบเหมือนการตื่นจากหลับ (ภวังค์ทั้งสามนี้ปกติจะรับอารมณ์เก่า คือ กรรมอารมณ์ กรรมนิมิตอารมณ์ หรือ คตินิมิตอารมณ์ จากชาติก่อนอยู่เป็นนิตย์) เปรียบเหมือนแมงมุมที่ตื่นขึ้นจากหลับ

ปัญจทวาราวัชชนะ เป็นจิตที่เกิดขึ้นเพื่อรับอารมณ์ใหม่ ทำหน้าที่เหมือนนายประตู ที่จะอนุญาตให้เข้าไปพบคนใดคนหนึ่งในจำนวน ๕ คน คือ นายเห็น นายได้ยิน นายได้กลิ่น นายลิ้มรส และนายโผฏฐัพพะ ได้แก่ การเห็น การได้ยิน การได้กลิ่น การรู้รส การรู้สัมผัสทางกาย นั่นเอง เปรียบเหมือนกับแมงมุมตกลงใจจะขยับตัวออกเดินไปสู่ที่หมาย ๕ แห่ง แต่มันจะต้องรู้เสียก่อนว่าแมลงที่บินมากระทบกับใยนั้นอยู่แห่งใด

ทวิปัญจวิญญาณ คือ วิญญาณจิตทั้ง ๕ คือ จักขุวิญญาณ (การเห็น) โสตวิญญาณ (การได้ยิน) ฆานวิญญาณ (การได้กลิ่น) ชิวหาวิญญาณ (การลิ้มรส) และกายวิญญาณ (การรับรู้สัมผัสทางกาย) ดวงใดดวงหนึ่งที่เกิดขึ้นรับอารมณ์ต่อจาก ปัญจทวาราวัชชนะ เปรียบเหมือนกับแมงมุมมองเห็นแมลงตัวเล็ก ๆ ที่มาติดอยู่กับใยของตน

สัมปฏิจฉันนะ คือ จิตที่เกิดขึ้นรับอารมณ์ต่อจากทวิปัญจวิญญาณ (การเห็น ฯลฯ) เปรียบเหมือนกับแมงมุมเดินทางมาถึงตัวแมลงซึ่งจะกลายเป็นอาหารในไม่ช้านี้ แต่ก็ยังดูไม่ชัดว่าเป็นแมลงชนิดไหน

สันตีรณะ คือ จิตที่เกิดขึ้นรับอารมณ์มาจากสัมปฏิจฉันนะ ทำหน้าที่ไต่สวนอารมณ์ทั้ง ๕ อย่างรอบคอบก่อนตัดสินใจลงไป ในที่นี้จะหมายถึงการพิจารณาสิ่งที่เห็น เปรียบเหมือนกับแมงมุมกำลังพิจารณาเหยื่อว่าเป็นแมลงชนิดไหน

โวฏฐัพพนะ คือ จิตที่เกิดขึ้นรับอารมณ์จากสันตีรณะ ทำหน้าที่ตัดสินใจหรือตัดสินอารมณ์ว่า ดีหรือไม่ดี คือต้องการหรือไม่ต้องการ ตัดสินโดยเด็ดขาดลงไปเลย เหมือนกับผู้พิพากษาตัดสินความ ซึ่งจำเลยไม่อาจโต้แย้งได้ เปรียบเหมือนกับการตัดสินใจของแมงมุมว่า ต้องกินแมลงตัวนี้เพราะกำลังหิวอยู่

ชวนะ มี ๗ ขณะ (ขณะที่ ๙ - ๑๕) ถือว่าเป็นตอนสำคัญ การตัดสินใจในอารมณ์นั้นๆ ถ้าตัดสินใจเสพอารมณ์นั้นด้วยกุศล หรือ อกุศล ก็ตามถ้าตัดสินใจพลาดก็ต้องยอมรับในการตัดสินใจนั้น เปรียบเหมือนกับแมงมุงที่ตัดสินใจกินแมลงนั้นถ้ากินแล้วไม่อร่อยก็ถือว่าเป็นกรรมเก่าที่ไม่ดี แต่ถ้าอร่อยก็ถือว่าโชคดีกุศลส่งผลให้รับประทานของที่อร่อย ชวนะ จึงหมายถึงการเสพอารมณ์ หรือ การเสวยอารมณ์นั่นเอง เมื่อว่าโดยสภาพธรรมแล้ว จะเป็นบุญหรือบาป กุศลหรืออกุศล หรือกิริยา ก็อยู่ที่ชวนะนี้เอง

ตทาลัมพนะ มี ๒ ขณะ (ขณะที่ ๑๖ - ๑๗) เป็นจิตดวงสุดท้ายใน อติมหันตารมณ์วิถี ซื่งเป็นวิถีที่มีอารมณ์ปรากฏชัดเจน หรือเป็นอารมณ์ที่มีกำลังแรง ตทาลัมพนะนี้เป็นจิตที่รับอารมณ์ต่อมาจากชวนะ

โดยมีบุรษผู้หนึ่ง เอาผ้าคลุมศีรษะนอนหลับอยู่ใต้ต้นมะม่วงที่มีผลสุก ได้ยินเสียงมะม่วงผลหนึ่งหล่นอยู่ในที่ใกล้ ๆ ที่ตนนอนหลับอยู่นั้นจึงตื่นขึ้นแล้วเลิกผ้าคลุมศีรษะออก ลืมตาแลเห็นผลมะม่วง รู้ซึ่งภาวะแห่งผลมะม่วงนั้นว่าเป็นผลมะม่วงสุกแล้ว จึงหยิบมาลูบคลำดูและผ่าออก บริโภคมะม่วงนั้นด้วยความเอร็ดอร่อย เสร็จแล้วก็หลับต่อไป เปรียบเทียบกับวิถีจิตได้ดังนี้

๑. อตีตภวังค์ เปรียบเหมือน การนอนหลับใต้ต้นมะม่วง ๒. ภวังคจลนะ    "     " ผลมะม่วงหล่นลงมา ๓. ภวังคุปัจเฉท    "     " รู้สึกตัว ๔. ปัญจทวาราวัชชนะ    "     " ตื่นขึ้นเมื่อได้ยินเสียง ๕. ทวิปัญจวิญญาณ    "     " เห็นผลมะม่วง ๖. สัมปฏิจฉันนะ    "     " หยิบผลมะม่วง ๗. สันตีรณะ    "     " ลูบคลำผลมะม่วง ๘. โวฎฐัพพนะ    "     " ปอกมะม่วง ๙. – ๑๕. ชวนะ    "     " บริโภคมะม่วง ๑๖. – ๑๗. ตทาลัมพนะ    "     " ติดใจในรสของมะม่วง

        ๓. อปราปริยเวทียกรรม (กรรมที่ให้ผลตั้งแต่ชาติที่ ๓ เป็นต้นไป จนถึงพระนิพพาน)

อปราปริยเวทนียกรรม ได้แก่ เจตนาในการทำกุศลกรรม อกุศลกรรม ที่อยู่ในชวนจิต(การเสพอารมณ์) ดวงที่ ๒ - ๖ เป็นชวนะที่อยู่ตรงกลาง รวม ๕ ดวง กรรมที่ให้ผลในช่วงนี้มีกำลังแรง ส่งผลไปเรื่อย ๆ ทุกภพทุกชาติจนกว่าจะถึงซึ่งพระนิพพาน ถ้ากรรมใดไม่มีโอกาสส่งผลจะเป็นอโหสิกรรมไป เพราะ ทิฏฐธรรมเวทนียกรรมให้ผลในชาตินี้ อุปปัชชเวทนียกรรมให้ผลในชาติหน้า และอปราปริยเวทนียกรรม จึงต้องให้ผลในชาติที่ ๓ เป็นต้นไปจนกว่าจะถึงพระนิพพาน

จะเห็นว่ากรรมนั้นตามให้ผลไปทุกภพทุกชาติไม่ได้สูญหายไปไหนเลย เหมือนกับสุนัขไล่เนื้อ ย่อมจะวิ่งสะกัดหน้าสะกัดหลัง สะกัดซ้ายสะกัดขวา ทำหน้าที่ตามไล่ไป เมื่อได้โอกาสเมื่อใดก็เข้ากัดเมื่อนั้น ถ้ายังไม่มีโอกาสก็จะติดตามไปเรื่อย ๆ การที่จะสละเนื้อเสียกลางคันหาใช่วิสัยของมันไม่ กิริยาที่เจ้าสุนัขไล่เนื้อ มันจะพยายามไล่ตามเนื้อไปทุกสถานที่ไม่หยุดยั้ง แม้เนื้อจะหนีไปสถานที่อันติดตามยาก เช่น ห้วย หุบเขา ลำเนาไพร ฯลฯ มันก็จะติดตามไปทุกหนทุกแห่ง เมื่อตามทันแล้วก็กระโจนเข้ากัดฟัดไปตามสมควรแก่กำลังของมัน ฉันใด อปราปริยเวทนียกรรม ก็ฉันนั้น กรรมที่เป็นอปราปริยเวทนียกรรม ก็จะติดตามไปทุกหนทุกแห่ง ไม่ว่าผู้นั้นจะไปในอากาศ อยู่ในถ้ำ อยู่ในทะเลมหาสมุทร หรือแม้ใต้พื้นพิภพ ก็ไม่สามารถจะหลบหนีจากอปราปริย-เวทนียกรรมไปได้เลย สมดังที่พระพุทธองค์ตรัสถึงเรื่องกรรมไว้ว่า :-

“กมฺมสฺสกา มาณว สตฺตา กมฺมทายาทา กมฺมโยนี กมฺมพนฺธู กมฺมปฏิสรณา กมฺมํ สตฺเต วิภชติ ยทิทํ หีนปฺปณีตตาย” แปลว่า :-           “ดูกรมาณพ สัตว์ทั้งหลายมีกรรมเป็นของตน มีกรรมเป็นทายาท มีกรรมเป็นมรดก มีกรรมเป็นกำเนิด มีกรรมเป็นเผ่าพันธุ์ มีกรรมเป็นที่พึ่งพิงอาศัย กรรมย่อมจำแนกสัตว์ เพื่อให้เลวและประณีต”

อปราปริยเวทนียกรรม แบ่งออกเป็น ๒ ฝ่าย คือ

๑. อปราปริยเวทนียกรรม ฝ่ายอกุศล

๒. อปราปริยเวทนียกรรม ฝ่ายกุศล

กรรมทั้งสองฝ่าย เมื่อได้โอกาสเมื่อใดตามทันบุคคลผู้เป็นเจ้าของกรรมในชาติใดแล้ว ทำหน้าที่ส่งผลไม่ดี คือยังความทุกข์โทษให้บังเกิดขึ้นแก่เขาทันที ไม่ว่าบุคคลนั้น จะตั้งอยู่ในฐานะอย่างไรก็ตาม ตรงกันข้ามกับอปราปริยเวทนียกรรมฝ่ายกุศล เมื่อได้โอกาสเมื่อใด ก็จะติดตามบุคคลนั้น และทำหน้าที่ส่งผลยังความสุขความเจริญ ให้เกิดขึ้นแก่เขาทันทีเช่นเดียวกัน

ในอดีตกาล มีพระภิกษุพวกหนึ่งโดยสารเรือเดินสมุทร เพื่อที่จะไปเฝ้าสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ในขณะที่เรือเดินสมุทรลำใหญ่มาถึงกลางทะเลหลวง ก็เกิดอุบัติเหตุเรือหยุดนิ่งไม่สามารถจะแล่นต่อไปได้ นายเรือจึงสั่งให้ลูกน้องบริวารของตน ช่วยกันแก้ไขตรวจสอบ ปรากฏว่าทุกอย่างก็ปกติดี แต่เครื่องเรือไม่สามารถจะแล่นต่อไปได้ เป็นที่น่าประหลาดใจยิ่งนัก นักเดินเรือคิดว่าฟ้าดินคงจะดลบันดาล หรือมีใครคนใดคนหนึ่งในเรือลำนี้ ชะรอยจะเป็นคนกาลกิณี จึงตกลงใจกันจับสลากเพื่อจะหาว่าใครเป็นคนกาลกิณี เมื่อจับได้จะโยนทิ้งทะเลไป

ปรากฏว่าการจับสลากทั้งสามครั้ง สลากนั้นตกไปอยู่ในมือของภรรยานายเรือ ด้วยอำนาจของอปราปริยเวทนียกรรมฝ่ายอกุศล นายเรือจึงออกคำสั่ง ให้ช่วยกันถอดอาภรณ์เครื่องประดับของนางออกทั้งหมด เพราะเครื่องประดับเหล่านั้น หาได้เกิดประโยชน์แก่คนตายอย่างไรไม่ ให้นางนุ่งแต่ผ้าผืนเก่า ๆ เอาหม้อบรรจุทรายผูกคอนาง แล้วโยนนางทิ้งน้ำไป หลังจากนั้นเครื่องเรือก็ติดขึ้นเองโดยอัศจรรย์และออกเดินทางต่อไป

พระภิกษุทั้งหลายเกิดความสังเวช สงสารภรรยานายเรือ ซึ่งถูกกล่าวหาว่าเป็นหญิงกาลกิณี ต่างพากันสงสัยคิดว่าเรือหยุดนิ่งด้วยเหตุประการใด และการที่หญิงสาวซึ่งกำลังอยู่ในวัยรุ่นสวยงาม แต่ต้องมาตายเสีย

แต่ในวัยอันไม่สมควร เมื่อถึงพระเชตวันมหาวิหาร จึงกราบทูลถามพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ด้วยเหตุดังกล่าวที่ประสบมา ซึ่งพระพุทธองค์ได้ทรงเล่าอดีตกรรมของหญิงสาวผู้นี้ ให้พระภิกษุทั้งหลายฟังว่า อดีตหญิงสาวผู้นี้ได้เคยฆ่าสุนัขซึ่งอดีตเคยเป็นสามีนาง โดยลวงไปที่สะพานท่าน้ำแล้วผลักตกน้ำพร้อมเชือกผูกคอที่ผูกติดกับหม้อบรรจุทราย เพื่อแก้ความอับอายขายหน้าที่คนทั่วไปหาว่านางเป็นอะไรกับสุนัขตัวนั้น เพราะเหตุนี้ เมื่ออปราปริยเวทนียกรรมฝ่ายอกุศลตามทัน นางก็ต้องถูกถ่วงน้ำโยนลงกลางมหาสมุทรเช่นเดียวกัน

เรื่องของพระภิกษุ ๗ รูป ที่เดินทางจะไปเฝ้าพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ระหว่างทางได้เข้าไปอาศัยอยู่ในถ้ำ แล้วถูกถ้ำถล่มปิดทางออกต้องอดข้าวอดน้ำถึง ๗ วัน พอวันที่ ๗ ปากถ้ำก็เปิดออกเองโดยอัศจรรย์ ทั้งนี้ก็เพราะอปราปริยเวทนียกรรม ฝ่ายอกุศล ตามมาทัน

โดยที่ในอดีตชาติพระภิกษุทั้ง ๗ รูป เคยเป็นเด็กเลี้ยงโคแล้วได้อุดรูขังตัวเหี้ยไว้ในจอมปลวก เป็นเวลา ๗ วัน พอถึงวันที่ ๗ นึกได้จึงไปเปิดรูที่อุดไว้ พบตัวเหี้ยซึ่งผอมโซคลานต้วมเตี้ยมออกมาเพราะอดอาหาร ด้วยกรรมนี้จึงส่งผลนำเกิดในอบายภูมิ เมื่อเกิดเป็นมนุษย์มาบวชเป็นพระภิกษุ เมื่ออปราปริยเวทนียกรรมส่งผล จึงถูกหินถล่มปิดปากถ้ำไว้

ในอดีตกาล มีชาวทมิฬผู้หนึ่งมีความเลื่อมใสในพระเจดีย์ จึงนำเอาผ้าสีแดงไปผูกห่มที่องค์พระเจดีย์ เมื่อเขาคล้อยหลังก็ยังได้ยินเสียงผ้าผืนนั้น กระทบกับองค์พระเจดีย์เพราะแรงลม จึงหันหลังเหลียวไปดูแล้วยิ้มน้อย ๆ ด้วยความเลื่อมใสปีติยินดีเป็นอย่างยิ่ง ซึ่งเขาหารู้ไม่ว่าการกระทำกรรมเช่นนี้ สำเร็จเป็นกุศลอปราปริยเวทนียกรรมแล้ว

ต่อมาเขาได้สิ้นชีวิตลงด้วยอำนาจของอกุศลกรรมที่เขาทำมีอยู่ จึงนำส่งเขาไปเกิดในนรกเสวยทุกข์โทษอยู่รอบๆ บริเวณ อุสสทนรก ซึ่งเป็นนรกบริวารชั้นในของมหานรก วันหนึ่งเขาเห็นนายนิรยบาล ลากตาข่ายไล่ครอบสัตว์นรกผ่านไปข้างหน้า เสียงตาข่ายที่เขาได้ยิน ทำให้เขาได้นึกถึงเสียงของผ้าสีแดง ที่เขาได้เคยห่มบูชาพระเจดีย์ขึ้นมาทันที ทันใดนั้น กุศลอปราปริยเวทนียกรรมที่ได้ห่มผ้าบูชาพระเจดีย์ ทำให้ เขาจุติอันตรธานหายไปจากอุสสทนรก ไปปฏิสนธิในสรวงสวรรค์ทันที

อกุศลอปราปริยเวทนียกรรมจะตามไม่ทัน เพราะมีข้อควรประพฤติ ๕ ประการ คือ

๑. ประพฤติปฏิบัติแต่ในสิ่งที่ดีงาม ตั้งตนอยู่ในศีลธรรม พยายามบำเพ็ญทานรักษาศีลเจริญภาวนาอยู่เสมอ แล้วตั้งความปรารถนา ซึ่งจะให้ได้ผลในภพที่ ๓ เป็นต้นไป โดยจะได้ชื่อว่า ปุพฺเพกตปุญฺญตา

คำอธิษฐาน “ด้วยเดชะแห่งกุศลกรรมที่ข้าพเจ้าได้บำเพ็ญนี้ ขอจงเป็นอุปนิสัยเป็นปัจจัยให้ข้าพเจ้า ได้มีโอกาสบำเพ็ญกุศลไปทุก ๆ ชาติด้วยเถิด”

๒. ประพฤติตนให้เป็นผู้มีความยินดีอยู่แต่ในสถานที่ที่เป็นปฏิรูปเทศ คือ ประเทศที่ประกอบด้วยคนดีมีศีลธรรม แล้วตั้งความปรารถนา

อธิษฐานว่า “ด้วยเดชะแห่งกุศลกรรมที่ข้าพเจ้าได้บำเพ็ญนี้ ต่อไปในภพหน้า ขอให้ข้าพเจ้าได้เกิดอยู่ในปฏิรูปเทศ คือ ประเทศที่ประกอบด้วยบุคคลผู้มีศีลมีธรรมตลอดไปทุกชาติด้วยเถิด”

๓. ประพฤติตนให้เป็นผู้มีปัญญา โดยการสมาทานงดเว้นให้ห่างไกลจากคนชั่ว ไม่เกลือกกลั้วสมาคมกับคนพาล พยายามคบหาสมาคมกับบัณฑิต คือท่านที่มีความรู้และมีศีลธรรม แล้วตั้งความปรารถนา

อธิษฐานว่า “ด้วยเดชะแห่งกุศลกรรมที่ข้าพเจ้าได้บำเพ็ญนี้ ต่อไปในภายหน้า ขอให้ข้าพเจ้าจงอย่าได้พบกับคนพาลมิจฉาทิฏฐิ ขอจงได้พบกับสัตบุรุษทุกชาติด้วยเถิด”

๔. ประพฤติตนให้เป็นคนใคร่ในการศึกษาธรรม อุตสาหะสดับตรับฟัง หมั่นศึกษาธรรมที่มีประโยชน์ และธรรมที่ถูกต้อง แล้วตั้งความปรารถนา

อธิษฐานว่า “ด้วยเดชะแห่งกุศลกรรมที่ข้าพเจ้าได้บำเพ็ญนี้ ต่อไปในภายหน้า ขอให้ข้าพเจ้าเป็นผู้มีปัญญา ได้มีโอกาสศึกษาและเข้าใจในพระสัทธรรม ซึ่งเป็นธรรมที่มีประโยชน์และเป็นธรรมที่ถูกต้องตลอดไปทุกชาติด้วยเถิด”

๕. ประพฤติตนให้เป็นคนดีมีศีลธรรม พยายามรักษากาย วาจา ใจ ของตน ให้เป็นไปในทางสุจริตอยู่เป็นนิตย์ และตั้งความปรารถนา

อธิษฐานว่า “ด้วยเดชะแห่งกุศลกรรมที่ข้าพเจ้าได้ประพฤติด้วยกาย วาจา ใจ ที่สุจริตนี้ ต่อไปในภายหน้า ขอให้ข้าพเจ้าจงเป็นผู้มีจิตใจตั้งมั่นอยู่ในศีลธรรม พยายามตั้งตนอยู่แต่ในทางที่ชอบที่ควรตลอดไปทุก ๆ ชาติด้วยเถิด”

    ๔. อโหสิกรรม (กรรมที่ไม่มีโอกาสส่งผล)

อโหสิกรรม หมายถึง กรรมที่ได้กระทำไปแล้วทั้งส่วนดีหรือไม่ดีก็ตาม ไม่มีโอกาสที่จะให้ผลแก่ผู้กระทำกรรมนั้นเลย มี ๓ ประการ คือ

๔.๑ กรรมที่ยังไม่มีโอกาสส่งผล ๔.๒ กรรมที่ทำในปัจจุบันไม่มีผล ๔.๓ กรรมที่ถูกตัดหมดไม่ให้ผล

๔.๑ กรรมที่ยังไม่มีโอกาสส่งผล ในขณะที่ผู้ใดผู้หนึ่งกระทำทิฏฐธรรมเวทนียกรรมฝ่ายบาป ทำให้ต้องถูกแผ่นดินสูบ หรือทำกุศลทิฏฐธรรมเวทนียกรรม ที่จะทำให้ได้เลื่อนฐานะเป็นเศรษฐีในปัจจุบันชาติ แต่ถ้ากรรมเหล่านั้น ไม่สามารถที่จะส่งผลได้ด้วยประการใดประการหนึ่งก็ตาม กรรมที่กระทำนั้นก็จะกลายเป็นอโหสิกรรมไป เช่น พระเทวทัตทำอกุศลทิฏฐธรรมเวทนียกรรมทั้ง โลหิตตุปบาท และสังฆเภท แต่สังฆเภทเป็นกรรมที่มีกำลังเหนือกว่าจึงส่งผลนำลงอเวจีมหานรก ส่วนโลหิตตุปบาทก็ไม่มีโอกาสส่งผล กลายเป็นอโหสิกรรมไป

ดังนั้น กรรมที่ทำไปหลาย ๆ อย่าง ทั้งทิฏฐธรรมเวทนียกรรมที่จะให้ผลในชาตินี้ อุปปัชชเวทนียกรรมที่จะให้ผลในชาติที่ ๒ หรือ อปราปริยเวทนียกรรม ที่จะให้ผลในชาติที่ ๓ เป็นต้นไปถึงนิพพาน ถ้าไม่มีโอกาสส่งผลแล้ว ชื่อว่าเป็น อโหสิกรรม ทั้งนั้น

๔.๒ กรรมที่ทำในปัจจุบันไม่มีผล คือ กรรมที่กำลังกระทำอยู่ในปัจจุบันนั้นไม่มีผล เช่น การกระทำของพระอรหันต์ผู้ซึ่งสิ้นกิเลสแล้ว กรรมที่กระทำอยู่เป็นเพียงกิริยาจิต อันไม่เป็นบุญไม่เป็นบาปแต่อย่างใด สักแต่ว่ากระทำเท่านั้น จึงชื่อว่าเป็น อโหสิกรรม

๔.๓ กรรมที่ถูกตัดหมด ได้แก่ ผู้ที่เจริญวิปัสสนากรรมฐาน จนสำเร็จเป็นพระอรหันต์ไม่ต้องเกิดอีก กรรม ทั้งหมดที่ได้กระทำไว้แต่ชาติก่อนตั้งแต่ครั้งไหน ๆ จึงถูกยกเลิกหมดเป็น อโหสิกรรม ไป

ในสมัยที่พระบรมศาสดาอุบัติขึ้นในโลก มีกาลเทวิลดาบสผู้ได้ฌานสมาบัติ ๘ และอภิญญา ๕ ซึ่งปกติจะไปพักผ่อนอิริยาบถในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ได้ข่าวจากเทวดาว่า พระบรมศาสดาอุบัติเกิดขึ้นในมนุษยโลก ทวยเทพทั้งหลายต่างยินดีปรีดากันทั่วไป กาลเทวิลดาบสจึงได้รีบลงมากราบพระบาทของกุมารซึ่งเป็นพระบรมศาสดา

ปรากฏว่า พระยุคลบาทของพระราชกุมาร กลับขึ้นไปประดิษฐานบนชฎาแห่งกาลเทวิลดาบสนั้น ยังความมหัศจรรย์ จึงได้หัวเราะพร้อมกับร้องไห้น้ำตาไหลออกมา เมื่อพระสุทโธทนะพระราชบิดาถามถึงอาการที่ปรากฏ กาลเทวิลดาบสจึงได้กราบทูลให้ทราบว่า ที่ดีใจเพราะว่า กุมารนี้จะได้ตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และที่ร้องไห้ก็เนื่องจากว่า อายุของตนนั้นเหลือน้อยพร้อมทั้งเป็นผู้ที่ได้สมาบัติ ๘ และอภิญญา ๕ สามารถที่จะระลึกชาติถอยหลังและรู้อนาคตไปได้ ๔๐ มหากัป ซึ่งตัวเองก็จะต้องไปเกิดในพรหมโลกชั้นสูงสุด คือเนวสัญญานาสัญญายตนภูมิ ซึ่งมีอายุถึง ๘๔,๐๐๐ มหากัป จึงหมดโอกาสที่จะได้รับฟังคำสั่งสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าคือกุมารน้อยผู้นี้

เรื่องนางกุณฑล ซึ่งในวัยเด็กนั้นเป็นหญิงสาวสวยงาม เป็นลูกเศรษฐีอยู่บนปราสาทชั้นที่ ๗ ด้วยอำนาจของอกุศลกรรมส่งผล ทำให้หลงรักนักโทษที่กำลังจะถูกประหาร จึงให้บิดาไปให้สินบนเพชฌฆาต เพื่อปล่อยตัวนักโทษ และให้มาแต่งงานเป็นสามีนาง โจรไม่มีจิตรักใคร่ในนางแต่อย่างใด เมื่อได้โอกาสก็ลวงนางไปบนยอดเขา เพื่อที่จะปลดทรัพย์ และผลักให้ตกเขาตาย นางผู้มีความฉลาดก็สามารถอาศัยกลอุบาย ทำให้สามีเชื่อและผลักสามีตกเขาตาย

ต่อมา นางได้ระเหเร่ร่อนเข้าไปศึกษากับปริพาชกแห่งหนึ่ง ประกอบกับนางเป็นผู้มีความเฉลียวฉลาดมีปัญญาไว สามารถที่จะตอบปัญหาได้คล่องแคล่ว จนไม่มีใครสามารถเทียบได้ นางได้ท้าทายไปยังสำนักต่าง ๆ ให้ออกมาโต้วาทีกัน จนกระทั่งวันหนึ่งได้ไปโต้วาทีกับพระสารีบุตร ซึ่งเป็นอัครสาวกเบื้องขวาของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า นางไม่สามารถจะตอบปัญหาของพระสารีบุตรได้ จึงยอมบวชเป็นภิกษุณีในพระพุทธศาสนา สำเร็จเป็นพระอรหันต์พร้อมด้วยปฏิสัมภิทาญาณ และต่อมาก็ดับขันธปรินิพพาน

การสำเร็จเป็นพระอรหันต์ย่อมตัดอกุศลกรรมทั้งปวงที่กระทำไว้ เช่น การฆ่าโจรผู้เป็นสามีซึ่งกรรมไม่มีโอกาสส่งผล กลายเป็นอโหสิกรรมฝ่ายอกุศล

สรุปกรรมและผลของกรรม

กฎแห่งกรรม ก็คือ การทำบาป การทำบุญ การทำฌาน และการทำอรูปฌาน จัดไว้เป็นหมวดที่ ๑ ซึ่งเป็นตัวต้นเหตุให้เกิดผลตามมาอีก ๓ หมวด ดังกล่าวมาแล้วข้างต้น คือ หมวดธรรมที่ว่าด้วย หน้าที่ของกรรม ๔ ประการ (กิจจตุกะ) หมวดธรรมที่ว่าด้วย ลำดับการให้ผลของกรรม ๔ ประการ (ปากทานปริยายจตุกะ) และหมวดธรรมที่ว่าด้วย เวลาแห่งการให้ผลของกรรม ๔ ประการ (ปากกาลจตุกะ) ดูแผนผังประกอบหน้าแรก

จบเรื่องกฎแห่งกรรม

การทำบุญให้ผลเป็นความสุข

ผู้มีปัญญานำพาให้พ้นทุกข์